Wat wordt bedoeld met cultureel erfgoed onder water?

De huidige wet maakt een onderscheid tussen cultureel erfgoed onder water en wrakken. 
Cultureel erfgoed onder water in Belgische maritieme zones =  alle sporen van menselijke aanwezigheid met een cultureel, historisch of archeologisch karakter evenals gefossiliseerde dierlijke of plantaardige overblijfselen met een wetenschappelijk karakter die zich deels of volledig, tijdelijk of permanent sinds ten minste 100 jaar onder water bevinden, in het bijzonder: 

• vindplaatsen, structuren, gebouwen, voorwerpen en menselijke resten alsook hun archeologische en natuurlijke context;
• schepen, luchtvaartuigen, andere vervoermiddelen of delen daarvan met hun vracht of andere inhoud alsook hun archeologische en natuurlijke context;
• prehistorische voorwerpen en alle fossielen van gewervelden, ongewervelden en planten evenals hun paleontologische context.

Wrakken in Belgische maritieme zones beschouwen we dan als schepen, luchtvaartuigen, andere vervoermiddelen of delen daarvan met hun vracht of andere inhoud die zich minder dan honderd jaar onder water bevinden, bijvoorbeeld uit Wereldoorlog II. Omwille van hun grote historische waarde voorziet de wet ook de mogelijkheid om hen sneller het statuut te geven van cultureel erfgoed onder water.

Belangrijk
Een ontdekking melden betekent dus niet per definitie dat de ontdekking ook moet bovengehaald zijn. Je kan ook een waarneming van een ontdekking melden, zonder dat er objecten naar boven zijn gehaald. Stel dat je als duiker op een bepaald wrak gaat duiken en je merkt in de omgeving van de uitgekozen duikplaats een ander niet-gekend object waarvan je redelijkerwijs vermoedt dat het om erfgoed zou kunnen gaan, volstaat het je waarneming te melden (opgelet: boven halen kan op voorwaarde dat je een machtiging van de gouverneur hebt). Ook survey-bedrijven bijvoorbeeld die op hun beelden ongekende wrak- of andere sites ontdekken dienen deze te melden aan de gouverneur wanneer het vermoeden bestaat dat het om cultureel erfgoed onder water gaat.

Archeologische vondsten op het strand vallen niet onder deze wetgeving en moeten niet worden gemeld aan de gouverneur. Ze dienen wel gemeld te worden via de website van het Vlaams Agentschap Onroerend Erfgoed bij: Een vondst melden?

Op welke ontdekkingen is deze wetgeving van toepassing?

Het gaat om ontdekkingen na 4 juni 2021 in de Belgische maritieme zones, dus ook als het object zich minder dan 100 jaar onder water bevindt. :

De wet is echter niet van toepassing op :

• wrakken en wrakstukken die een gevolg zijn van actuele scheepsrampen en waarvan de berging gedekt is door een verzekering;
• pijpleidingen en kabels die op de zeebodem liggen;
• andere installaties dan pijpleidingen en kabels die zich op de zeebodem bevinden en die nog worden gebruikt;

Archeologische vondsten op het strand vallen niet onder deze wetgeving en moeten niet worden gemeld aan de gouverneur. Ze dienen wel gemeld te worden via de website van het agentschap Onroerend Erfgoed  bij: Een vondst melden?

Meldingsplicht?

De ontdekkingen die potentieel erfgoed zijn, meld je via mail op gouverneur@west-vlaanderen.be. Deze melding is van groot belang om erfgoed te kunnen erkennen en beschermen en daarom is deze eenvoudige melding verplicht. Niet-gemelde ontdekkingen kan men niet bezitten of verhandelen. Ontdekkingen van menselijke resten moeten respectvol worden bejegend. Intentioneel boven halen, kan enkel na voorafgaande machtiging van de gouverneur.

Wat moet je melden wanneer je een ontdekking deed?

De melding via gouverneur@west-vlaanderen.be dient de volgende gegevens te bevatten :

1.  identificatie- en contactgegevens van de melder: m.a.w. de naam en contactgegevens (telefoonnummer, adres, e-mailadres,…) zodat de melder gemakkelijk kan gecontacteerd worden
2. de positie in coördinaten van de vindplaats (bijvoorbeeld gps-coördinaten of aanduiding op kaart);
3. de datum van de ontdekking;
4. een algemene (korte) beschrijving van de ontdekking;
    

Indien de volgende informatie beschikbaar is, vragen we om dit ook toe te voegen aan de melding:

1. de geschatte afmetingen van de ontdekking;
2. de informatie over de grondstoffen waaruit de ontdekking is vervaardigd;
3. een duidelijke foto of ander beeldmateriaal van de ontdekking.

Wat met ontdekkingen voor inwerkingtreding van deze wet?

Een ontdekking voor de inwerkingtreding van de wet betreffende cultureel erfgoed onder water, moet niet meer worden gemeld. Deze ontdekking blijft eigendom van de huidige eigenaar (voor zover ze niet behoren tot een staatschip), de wet is er niet op van toepassing. De vinders ervan worden wel aangemoedigd deze ontdekkingen alsnog te melden. Deze hoeven dan de procedure niet te doorlopen maar kunnen zo wel opgenomen worden in het register. Zo kunnen deze ontdekkingen nog bijdragen aan het onderzoek naar maritiem erfgoed in de Noordzee, zonder dat er wettelijke verplichtingen aan gekoppeld zijn.

Wat gebeurt er na de melding van een ontdekking?

De ontdekking wordt opgenomen in een elektronisch register dat door iedereen kan worden ingezien (bij uitzondering zal een ontdekking die een gevaar of risico kan opleveren voor het behoud niet vermeld worden). Op deze website kan je het register raadplegen: http://www.vondsteninzee.be/overzicht-registraties.

De gouverneur stelt na de melding een onderzoeksrapport op, waarin hij een gemotiveerd advies geeft aan de Minister van Noordzee met het oog op het beschermen van het cultureel erfgoed onder water in situ.
Voor de wrakken, die zich minder dan 100 jaar onder water bevinden, omvat het onderzoeksrapport een advies met het oog op het gelijkstellen van het cultureel erfgoed onder water. Zodra een wrak 100 jaar onder water ligt, wordt het automatisch cultureel erfgoed onder water, ongeacht of het vooraf gelijkgesteld met cultureel erfgoed onder water of niet. Voor het opstellen van het rapport pleegt de gouverneur eventueel overleg met andere Staten.

De Minister bepaalt vervolgens of het cultureel erfgoed onder water beschermd wordt en kan individuele maatregelen treffen na een afweging van de mogelijke impact van de maatregelen op de activiteiten in de omgeving. Indien de minister van oordeel is dat er voldoende en dringende redenen zijn, kan de minister ook beslissen tot bescherming van het cultureel erfgoed in situ zonder voorafgaand onderzoeksrapport.

De gouverneur stelt de directeur-generaal van de Unesco in kennis van het cultureel erfgoed onder water. Op die manier wordt het erfgoed wereldwijd bekendgemaakt.  

Kunnen er werkzaamheden uitgevoerd worden aan cultureel erfgoed onder water?

Met werkzaamheden worden activiteiten bedoeld waarvan het cultureel erfgoed onder water hoofdzakelijk het voorwerp is en die het erfgoed fysiek kunnen aantasten of er rechtstreeks of onrechtstreeks andere schade aan kunnen veroorzaken.

Werkzaamheden aan het cultureel erfgoed onder water kunnen enkel gebeuren na voorafgaande machtiging van de gouverneur.  Voor cultureel erfgoed onder water dat in situ beschermd is, zijn werkzaamheden enkel mogelijk na voorafgaande machtiging door de minister.

Schepen onder Belgische vlag kunnen niet ingezet worden voor werkzaamheden in strijd met het verdrag ter bescherming van het cultureel erfgoed onder water, aangenomen te Parijs op 2 november 2001 en geratificeerd bij wet van 6 juli 2013 (Belgisch Staatsblad 25 oktober 2013).

Moet ik het melden als ik ga duiken?

Alle vaartuigen met uitzondering van militaire vaartuigen, maar met inbegrip van pleziervaartuigen en vaartuigen voor beroepsdoeleinden; met aan boord duikers met inbegrip van recreatieduikers en beroepsduikers, die zich willen begeven in wateren die vallen onder Belgische soevereiniteit, de territoriale zee en de Exclusief Economische Zone, moeten dit melden aan het MRCC.

De meldingen bedoeld in dit bericht dienen te gebeuren aan het MRCC. De meldingen gebeuren:

• ofwel op VHF-kanaal 67
• ofwel telefonisch, op het telefoonnummer 059 / 34 10 20
   

Het vaartuig dient vóór het vertrek uit de haven of, desgevallend, vóór het binnenvaren van de wateren die vallen onder Belgische soevereiniteit, te melden:

1. de naam van het vaartuig;
2. dat het vaartuig uitvaart of vaart met duikers aan boord;
3. het aantal duikers dat zich aan boord bevindt;
4. de duikplaats.
    

Bij de duikplaats aangekomen, dient het vaartuig te melden:

1. dat het schip ter plaatse is;
2. hoeveel duikers in het water gaan;
3. de voorziene tijdsduur dat elke duiker in het water zal blijven.
    

Bij het beëindigen van de duikactiviteiten meldt het schip dat alle duikers terug aan boord zijn. Bij successieve duiken dienen telkens de bovenvermelde instructies te worden gevolgd. Het vaartuig meldt wanneer de duikactiviteit volledig is afgelopen.  Voor duikactiviteiten gepland in de afgebakende vaarwegroutes of aanlopen dient minimum drie weken op voorhand een toelating te worden gevraagd aan de nautisch dienstchef van het MRCC. Indien een toelating wordt verleend voor duikactiviteiten in de afgebakende vaarwegroutes of aanlopen, kunnen hieraan voorwaarden worden verbonden.

Naast de algemene melding voor de veiligheid aan het MRCC moet u ook een specifieke melding voor duiken op cultureel erfgoed maken. Dit moet minstens vier uur vooraf via deze eenvoudige digitale applicatie van de FOD Mobiliteit en Vervoer. Dit geldt voor de wrakken die in situ beschermd zijn.  

Het is verboden zonder voorafgaande machtiging van de gouverneur cultureel erfgoed onder water of voorwerpen die er zich in de directe omgeving bevinden intentioneel boven te halen. Voor het weghalen van voorwerpen van het in situ beschermd erfgoed is een toelating van de minister vereist.

Hoe zit het met het eigendomsrecht?

Iedereen die eigenaar was op het ogenblik van het zinken, wordt ten volle in zijn recht als eigenaar gelaten. Indien de eigenaar niet kan achterhaald worden, wordt overeenkomstig het klassieke gewoonterecht van het vinden van schatten, de ontdekker de eigenaar.

Een uitzondering op de overdracht van eigendom naar de ontdekker is er evenwel wanneer het erfgoed wordt gevonden in uitvoering van grote werkzaamheden op de zeebodem waarvoor een milieuvergunning vereist is. Zo zullen voorwerpen die gevonden worden tijdens het leggen van een kabel eigendom worden van de Belgische staat indien de eigenaar niet bekend is. Deze voorwerpen zullen aldus geen eigendom worden van de onderneming die de werkzaamheden op de zeebodem uitoefent. Dit wordt verantwoord door het feit dat deze ondernemingen in opdracht werken van de Belgische overheid of dat ze een stuk van de zee(bodem) in concessie krijgen van de federale overheid.

In afwijking van bovenstaande regeling beschikken Belgische openbare besturen, instellingen van openbaar nut of musea over een recht tot aankoop. Dit is vooral van toepassing op erfgoed dat bovengehaald werd en door de uitoefening van het recht tot aankoop voor het grote publiek ter beschikking blijft.

• Als de minister besluit dat het cultureel erfgoed onder water of het wrak deel uitmaakt van het Belgisch nationaal erfgoed, kan een Belgisch openbaar bestuur, een instelling van openbaar nut of een wetenschappelijke instelling het stuk overnemen tegen enkel vergoeding van de bewezen en gemaakte kosten.

Bij discussie tussen de ontdekker en de koper over de bewezen en gemaakte kosten, zal de prijs bepaald worden door 2 onafhankelijke deskundigen in paleontologie of onderwaterarcheologie, aangeduid door de minister.

• Als de minister besluit dat het cultureel erfgoed onder water of het wrak geen onderdeel uitmaakt van het Belgisch nationaal erfgoed, kan een Belgisch openbaar bestuur, een instelling van openbaar nut of een wetenschappelijke instelling een bod uitbrengen aan de ontdekker.

Indien het bod aanvaard wordt, wordt een klassieke koopovereenkomst gesloten.

Indien het bod niet in onderling overleg kan worden afgesproken, kan het Belgische openbaar bestuur, de instelling van openbaar nut of de wetenschappelijke instelling de zaak aanhangig maken bij de Rechtbank van Eerste Aanleg van Brussel om een prijs te bepalen. De kosten voor gerechtelijke expertise komen ten laste van het Belgische openbaar bestuur, de instelling van openbaar nut of de wetenschappelijke instelling.
Na de bepaling van de waarde van het cultureel erfgoed onder water of het wrak beschikt het Belgische openbaar bestuur, de instelling van openbaar nut of de wetenschappelijke instelling over een termijn van 2 maanden om de waarde aan de ontdekker te vergoeden. De eigendom van het cultureel erfgoed onder water of het wrak gaat vanaf het ogenblik dat de vergoeding betaald werd over op het Belgische openbaar bestuur, de instelling van openbaar nut of de wetenschappelijke instelling.

Wat zijn de verplichtingen van de eigenaar?

De ontvanger kan maatregelen opleggen voor het opslaan, bewaren en beschermen van cultureel erfgoed onder met het oog op conservering ervan op lange termijn. Voor cultureel erfgoed onder water dat in situ beschermd is, kan de minister maatregelen opleggen met het oog op conservering ervan op langere termijn.

Hoe worden inbreuken op deze wetgeving bestraft?

Inbreuken op de wetgeving kunnen worden gestraft met een strafrechtelijke geldboete die kan oplopen tot 10 000 euro zonder opdeciemen. Indien de inbreuken worden gepleegd ten opzichte van een schip of luchtvaartuig van een staat, dan wordt de maximale geldboete verdubbeld. Ook bij herhaling kan de boete worden verdubbeld.

Een vaartuig waarmee de inbreuk werd gepleegd kan door de rechterverbeurd verklaard worden.

Inbreuken op de beschermingsmaatregelen worden bestraft met een administratieve geldboete van 100 tot 10 000 euro. Het betreft hier kleinere inbreuken zoals het ankeren of het lijnvissen in de buurt van cultureel erfgoed onder water. Het systeem ingesteld door de wet van 25 december 2016 tot instelling van administratieve geldboetes in geval van inbreuken op de scheepvaartwetten is een effectief systeem om deze inbreuken te bestraffen.

Ontdekkingen die niet gemeld werden en die onrechtmatig in bezit zijn genomen na de inwerkingtreding van deze wet of ontdekkingen die worden verhandeld, worden verbeurd verklaard. Dit verbod op invoer en verhandelen van erfgoed onder water geldt ook voor wrakstukken die in strijd met het UNESCO-verdrag buiten de Belgische maritieme wateren worden bovengehaald en naar België worden gebracht.